Otizmli Öğrencim

OTİZMDE BİR TEDAVİ SÜRECİ OLAN EĞİTİM

Daha öncede belirttiğimiz gibi, otizmin henüz ilaçla tedavisi mümkün olamamakla beraber en etkin tedavi sürecinin yoğun ve kesintisiz eğitimle olacaktır. Bu bölümde ise eğitimin, terapinin ve tedavinin nasıl sağlanacağı, kimlerin bu aşamada etkin olabileceği ile ilgili bilgilerden bahsedeceğiz.

Nasıl tedavi edilecek:

Otizmli çocukların gelişimi için gerekli olan eğitim, özel yöntemlerin kullanılmasıyla ilerlemelerin daha hızlı olmasına imkân sağlayabildiği, yapılan araştırmalarda ve öğrencilerin ilerlemesi ile ilgili kayıtlarda gözlenmiştir. İlerleyen kısımda otizmden etkilenmiş çocuklarımızın gelişimi için kullanılan yöntemlerden bahsedeceğiz. Bu yöntemlerin iyi anlaşılması ve farklılıklarının bilinmesi, ilerleyen zamanlarda çocuklarımızın bunlara verdikleri tepkinin tespit edilmesi daha sonra hangi yöntemin daha çok işimize yaradığını tespit etmemizi ve uygun biçimde kullanılma sıklığını arttırmamızı sağlayabilir. Bu şekilde çocuğumuz aldığı destek ve hizmetten daha fazla yararlanabilir.

Otizmle baş etmeye çalışan ailelerin yoğun bir hizmete ihtiyacı vardır. Aileler bu hizmeti özel özel eğitim kurumlardan ya da devlet okulları bünyesinden sağlanan imkânlardan yararlanmaya çalışmaktadırlar. Bu hizmetin kapsayıcı, sistemli, olmaması ailelerin farklı alternatiflerden yararlanmasına yöneltmektedir.

Bu hizmetlerin alımı sırasında kullanılan yöntemlerin etkinlilerin periyodik olarak değerlendirilmeleri önemlidir. Otizmden etkilenmiş bireylerin gelişimine yardım edebilecek çeşitli yöntemler önerilmiştir.

Ailelerin adı geçen çok sayıda yöntemden birini seçmeleri halinde bu yöntemin, ne kadar kapsayıcı veya yoğun olacağı konusunu irdelemeleri önemlidir. İlerleyen bölümlerde bu yöntemlerden kısaca bahsederek, ailelerin yöntemleri irdeleyerek çocuğu için en etkin olabilecek yöntemle ilgili seçim yapabilmeye fikir sağlamayı amaçladık.

1.      Uygulama davranış analizi (UDA):

2.      Tepki temelli öğretim (TTÖ):

3.      Sözel davranış:

4.      Floortime (DIR)

5.      İlişki temelli sağaltım:

6.      TEACCH otizm ve ilişkili iletişim engelli çocuklar eğitim ve geliştirme programı:

7.      SCERTS sosyal iletişim/duygusal düzenleme/ işlemsel destek

1.      UYGULAMA DAVARANIŞI ANALİZİ:

Uda uygulanırken görüldüğünde daha rahat anlaşılabilen ve yaklaşık olarak 70 yıldır çeşitli biçimde farklı etkinliklerde içinde kullanılmakta olan bir yöntemdir. Uda yı en iyi yolu kullanılan ortak yöntemlerin aktarılması olacaktır. Uda öğretmek için üç temel basamaktan faydalanır.

Bireyin sözel ya da fiziksel uyarana maruz kalması gerekir buna genel olarak uyaran adı verilir. Bu uyaran bir yönerge olabileceği gibi bir komut ve benzeri olabilir.

Uyaran sonucu bireyin verdiği tepkiye davranış diyoruz.

Ve davranışın sonucu gerçekleştirilmiş davranışın gelecekte devam etmesini sağlayacak olan pekiştireç olabileceği gibi uygun olmayan tepkinin azalmasını sağlayacak bir araç da olabilir.

Uda programlarının genelde ortak bir yanı vardır o da yapılandırılmış olmasıdır. Hedeflenen becerileri önce davranışlar. Belirleniş olan programlarındır.  Her beceri küçük parçalara bölünerek çeşitli ipucularını kullanarak ve bunların daha sonra geri çekilmesi gerekir. Çocuğun farklı ortamlarda çok sayıda uygulama fırsatı verir. Çocuk istenen davranışı her gerçekleştirdiğinde belirlenmiş olan pekiştireci kazanır.

Öğrencinin başarısı doğrudan gözlem veri toplama ve analizlerle kaydedilir. Tüm bunlar uda nın vazgeçilmezleridir. Eğer çocuk uygun gelişme göstermemişse çocuğun durumuna özgü uyarlamalar yapılır.

2.      TEPKİ TEMELLİ ÖĞRETİM (TTÖ)

TTÖ, dil öğretimi, istenmeyen davranışların azaltılması sosyal, iletişim ve akademik becerilerin öğretimini belli kritik ya da temel davranışları hedef alarak gerçekleştirmeye çalışan bir yöntemdir. Temel davranışlar, motivasyonu ve çocuğun iletişim başlatma davranışlarıdır.

TTÖ amacı temel davranışlarda olumlu değişikler yaratmak, iletişim, oyun, sosyal becerilerini geliştirmek ve çocuğun kendi davranışlarını takip edebilir hale gelebilmesin sağlamaktadır.

Motivasyon stratejileri tüm sağaltım boyunca mümkün olduğunca kullanmaktadır. Bu nedenle farklı işler ustalaşmış becerilerin tekrarı ödüllendirici girişimler ve doğrudan ve doğal pekiştireç kullanımları sıklıkla yapılanlar arasında yer almaktadır. Etkinlik seçimlerinde çocuk çok önemli bir yol oynar.

3.      SÖZEL DAVRANIŞ:

Diğer bir davranışsal yaklaşımdır. Dil kazanımı ve işlevsel olarak kullanımı üzerinde odaklanır.

Skinner’ın işlevsel dil analizine dayanan bir yaklaşımdır. Skinner dilin öğretimini betimlemiştir. Sözel davranış programı Skinner’ın belirlediği bu öğeler üzerinden dil öğretimi ve şekillendirilmesi yapılmaktadır. Skinner’ı, tüm dili edimsel üniteler içinde gruplaşabileceğini savunmuştur. Her grubun faklı işlevleri olduğunu savunmaktadır.

4.      FLOORTİME (DIR):

Özel bir terapi tekniğidir. Gelişimsel ilişki temelli yaklaşımlardandır. Bir yetişkinin çocuğun gelişimsel seviyesine ulaşarak onun güçlü yanlarını kullanarak sosyal iletişimini arttırmasına dayanır. Terapiler daha ziyade oyun etkinlikleri içinde yürütülmektedir.

Floortime altı temel amaç taşımaktadır. Bu amaçlar çocuğun duygusal ve bilişsel gelişime destek vermeyi hedeflemektedir.

·         Kendini yönetme ve dünyanın farkında olma.

·         Yakınlık veya birisine karşı özel sevgi besleyebilme

·         İki taraflı iletişim

·         Karmaşık iletişim

·         Duygusal fikirler

·         Duygusal düşünme

Bu yaklaşımda uygulayıcı ebeveynde olur, çocuğun sevdiği etkinlikler çerçevesinde ve çocuğun önderlik ettiği etkinliklere katılır. Ebeveyn, genelde açık ve kapalı iletişim daireleri olarak adlandırılan, çocukların iletişim becerilerinin nasıl karmaşık durumları karşılayacak becerileri çekileceği konusunda eğirilirler. Floortime, konuşma motor ve bilişsel becerileri ayırmadan veya birbirinin üzerinde odaklanmadan daha ziyade duygusal gelişime hizmet edecek biçimde çalışmayı tercih eder.

5.      İLİŞKİ TEMELLİ SAĞALTIM:

Bu yöntemde diğer yöntemler gibi davranış değiştirme fikrine dayanmaktadır. Programın amacı kişinin sosyal becerileri uyum becerilerini ve kendi farkındalıklarını artırarak olarak belirlenebilir. Programın altı amacı vardır.

·         Duygusal örneklendirme: diğer kişilerin tecrübelerinden örenmeyi sağlayan duygusal geri besleme sisteminin geliştirilmesi.

·         Sosyal koordinasyon: iş birliği ve duygu ifade etmenin gerektiği durumlarda kendini kontrol etme durumunun geliştirilmesi.

·         Beyan edici konuşma: sözel ve sözel olmayan dili mera davet etme paylaşım ve etkinliklerde diğer kişilerle beraber organize olabilmek için kullanabilme.

·         Esnek düşünme: hızlı biçimde uyum sağlama değişim stratejileri ve yeni duruma uygun plan değişikliği yapabilme.

·         İlişikli bilgi işlemleme: çevresinden gelen uyaranlardan resmin bütününü algılayabilme

·         Önsezi ve geriye bakış: gelecek için geçmiş hakkında yansıtmalarda bulunma.

6.      TEACCH- OTİZM VE İLİŞKİLİ İLETİŞİM ENGELLİ ÇOCUKLAR EĞİTİM VE GELİŞTİRME PROGRAMI:

TEACCH yapılandırılmış eğitim üzerine kurulmuş bir özel eğitim programıdır. Burada geçen yapılandırılmış kelimesi , ‘otizm kültürü’ kavramına dayandırılmıştır. Otizm kültürü kavramı kısaca otizmden etkilenmiş bireyler arasında görülen ortak güçlü yanlar ve zorluklardır. Yapılandırılmış eğitim bireylerin göreceli olarak güçlü yanlarını öne çıkaran zorluklar da dikkate alan bir işleyiştir.

Otizmden etkilenmiş çocuklar öncelikle öne çıkan alanlarda değerlendirilir ve ilerleyen süreç bunların gelişmesine dayanır. Yapılandırılmış eğitimde gerek bir müfredat takibinden ziyade, her öğrencinin kendisi için hazırlanmış bireyselleştirilmiş eğitim planını hazırlanır. Bu planla iyi yapılandırılmış eğitim ortamı içinde uygun çalışmaların yapılabilmesi için bir yol belirlenmiş olur. Fiziksel ve sosyal çevre çocuğun ipuçlarını alabileceği şekilde ayarlanır.  Bu sayede çocuk etrafında olup bitenleri daha iyi çözümleyebilir ve tepki verebilir. Görsel destekler aynı zamanda bireyin üzerinde çalıştığı beceri veya konuyu daha anlaşılır hale getirir.

7.      SCERTS- SOSYAL İLETİŞİM/ DUYGUSAL DÜZENLEME/İŞLEMSEL DESTEK:

Bu yöntem kısaca, uda, TEACCH, floortime gibi programların özelliklerini de kullanan bir programdır. Tipik uda programlarından ayrıldığı nokta çocuk tarafından başlatılan günlük etkinliklere verdiği önemdir. Bu yöntemin üzerinde durduğu en önemli konu, otantik ilerlemelerdir. Otantik ilerlemeden kasıt kişinin öğrenme yeteneği ve bu öğrendiklerini hemen yeni ortam, kişi ve durumlara uydurabilme yeteneğidir.

Sosyal iletişim: diğerleri ile anında, işlevsel iletişim kurma duygusal anlatım becerisi ve güvenilir ilişkiler kurmaktır.

Duygusal düzenleme: günlük yaşamın genel durum ve stresi ile baş edebilecek sağlam yapıya ve başa çıkabilme becerisine sahip olabilmektir.

İşlemsel destek: bireylerin içinde bulundukları ortamlara uyumlarını arttıran gelişimlerine destek veren uygulamaların yaşama geçirilmesidir. Örnek vermek gerekirse PECS kullanımı verilebilir.

Otizmli Öğrencilerin Kaynaştırma Yoluyla Eğitimleri İle İlgili Öğretmenlere Yönelik Öneriler:

1.      Okula yeni başlayacak öğrencinize sınıf ve okul ortamını tanıtın.

2.      Sınıftaki diğer öğrencilere otizmli olan öğrencinize ilişkin bilgi verin, onun farklı davranışlarına verilecek tepkiye ilişkin ortak bir strateji belirleyin.

3.      Öğrencinizi sınıfın ön tarafına oturtun ve sınıf içinde yakınında oturan öğrencilerin, uygun model olabilecek kişiler olmasına dikkat edin.

4.      Sınıf kurallarını belirleyin, sınıf kurallarını tek tek öğretin ve kuralların yazılı/görsel olarak yer aldığı bir pano hazırlayın.

5.      Otizmli çocukların bazı özel becerileri ( erken okuma/yazma, zihinden matematik işlemlerini yapma vb. ) olabilmektedir. Akran kabulünü sağlamak için öğrencinin bu özelliklerini ön plana çıkarın.

6.      Öğrencinizin özelliğini dikkate alarak göz kontağı kurma, sınıfta uygun oturma, basit yönergelere uyma gibi becerilerin öğretimine öncelik verin.

7.      Sınıf içinde öğrencinizin performansına uygun sorumluluklar verin.

8.      Öğrencinizin olumlu davranışlarını ödüllendirin, uygun olmayan davranışlarını arkadaşlarına ve kendisine zarar verecek düzeyde olamadığı sürece görmezden gelin.

9.      Sosyal etkileşimin artırılması amacıyla, öğrencinizin sınıf arkadaşlarıyla uyum sağlaması için etkinlik planlayın ve bu etkinliklere katılımı sağlayın.

10.  Öğrenciyi okulun kantini, mahalledeki market gibi yerlere götürerek sınıf dışındaki çevre ile ilişki içinde olmasını sağlayın.

11.  Öğrencinin tekrarlayıcı veya saldırgan davranışlarını azaltmaya yönelik özel eğitim yöntemlerinden davranışçı eğitim tekniklerini kullanın.

12.  Gerektiğinde öğrencinin bir yakınının sınıf dışında beklemesi gibi düzenlemelerle, okula uyumunu sağlayın.

13.  Otizmli öğrencilerin küçük grup çalışmaları sırasında serbest etkinliklerde sınıf arkadaşlarıyla birlikte oynamasını destekleyin.

14.  Öğrencinizin nesnelere dokunma, nesneyi elinden bırakmama gibi takıntılı davranışlarını azaltmak için bu nesneleri bir kutuya koyarak dersin sonunda ya da günün sonunda alabilmesine yönelik düzenlemeler yapın.

15.  Okul ve aile işbirliğini sağlamak ve öğrencinizi düzenli olarak izlemek amacıyla günlük ve haftalık davranış bildirimi kartları hazırlayın.

16.  Öğrencinizi kendi içinde gösterdiği gelişme ile değerlendirin ve öğrencinizin yapamadıklarına değil, yapabildiklerine yoğunlaşın.

17.  Öğrencinizin başarılarını anında ödüllendirin.

18.  Öğrencinizin okula uyumda yaşadığı güçlüklerin üstesinden gelmesi için okul rehber öğretmeni ve aile ile işbirliği yaparak alınacak önlemleri belirleyin.